Akademia Rakowska (nazwa łacińska: Gymnasium Bonarum Artium) – szkoła średnia braci polskich, istniała w Rakowie w latach 1602–1638. Założona w roku 1602 w Rakowie przez Jakuba Sienieńskiego, posła sejmowego, uczestnika rokoszu sandomierskiego 1606–1609. Miała 5 klas, a także studium teologii, formalnie bez praw akademickich. Znana była z wysokiego poziomu nauczania i tolerancji, przyciągała nie tylko młodzież kalwińską, ale także katolicką. Uczęszczali do niej również cudzoziemcy. Do grona pedagogów Akademii, którzy wprowadzili do polskiej metodyki metodę poglądową, należeli m.in.:

• Jan Szlichtyng (Schlichting), teolog braci polskich i biblista, autor komentarzy do Nowego Testamentu.

• Jan Crell (Johannes Crell), teolog, rektor w latach 1616–1621.

• Marcin Ruar, myśliciel religijny, ideolog braci polskich, rektor w latach 1621–1622

• Joachim Stegmann, matematyk i myśliciel religijny, autor nowoczesnego podręcznika do matematyki (1585), przy jego opracowaniu korzystał z dokonań J. Keplera i J. Napiera, który gdy pracował nad logarytmami, wpadł na pomysł notacji
  ułamków czyli zastosowania kropki dziesiętnej. Stegmann jako pierwszy w Polsce logarytmy i ułamki dziesiętne wprowadził do wykładu.

W Akademii uczono języków: łacińskiego, polskiego, niemieckiego, włoskiego, francuskiego, logiki, etyki, retoryki, matematyki, zapoznawano z elementami prawoznawstwa, polityki i nauk przyrodniczych oraz teologii.

Dla Akademii pisali podręczniki:

• Jan Licinius (do nauki języków łacińskiego, niemieckiego i polskiego),

• Walenty Smalc (Katechizm),

• Jan Crell (Prima ethices elementa (Pierwsze elementy etyki)),

• Mathurin Cordier z Lozanny (nauka potocznej łaciny i zasad moralnych),

• Joachim Stegmann (nowatorski podręcznik matematyki i geometrii).

Akademią opiekowali się scholarchowie, m.in.:

• Jakub Sienieński,

• Andrzej Lubieniecki,

• Hieronim Moskorzowski,

• Walenty Smalc,

• Piotr Stoiński,

• Stanisław Lubieniecki,

• Krzysztof Morsztyn,

• Adam Gosławski,

• Andrzej Wojdowski,

• Giovanni Battista Cetis,

• Jan Völkel,

• Salomon Paludius i inni.

   Największy rozkwit Akademii Rakowskiej przypadał na lata 1616–1630, kiedy zwano ją sarmackimi Atenami. W tym czasie liczyła ponad 1000 uczniów, w tym wielu cudzoziemców. Koniec Akademii przyniosła w 1638 sprawa zniszczenia przydrożnego krzyża przez kilkunastu uczniów Akademii, którzy wyszli na wycieczkę pod opieką nauczyciela Salomona Paludiusa. Tę sprawę wykorzystali i nagłośnili: biskup krakowski Jakub Zadzik, wojewoda sandomierski Jerzy Ossoliński i nuncjusz papieski Honorato Visconti. Doprowadzili oni do zamknięcia Akademii i zniszczenia wszystkich instytucji ariańskich w Rakowie na mocy wyroku sejmowego z kwietnia 1638, mimo obrony ze strony posłów-innowierców.


Rektorzy Akademii:

• Krzysztof Brockajus (1602)

• Paweł Krokier (1610–1616)

• Jan Crell (1616–1621)

• Marcin Ruar  (1621–1622)

• Joachim Stegmann (1622–1630)

• Wawrzyniec Stegmann (ostatni rektor, od 1634, w 1638 został wygnany z Rakowa)

Sławni absolwenci:

• Stanisław Lubieniecki, astronom

• Jerzy Niemirycz, podkomorzy kijowski (1612–1659).

• Samuel Przypkowski, pisarz i poeta

• Krzysztof Szlichtyng, pastor i teolog

• Andrzej Wiszowaty, poeta, teolog, filozof

Materiały źródłowe:

wikipedia

Raków, ognisko arianizmu; red. St. Cynarski; PWN 1968 + rękopisy artykułów

Dziewięcka W., Raków, jak to było..., Raków 2003

Kawecka-Gryczowa A., Ariańskie oficyny wydawnicze Rodeckiego i Sternackiego, Ossolineum 1974

Morawski Sz., Arjanie polscy, Lwów 1906

Urban W., Raków szkic wstępny, [w:] Gmina Raków w publikacjach, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Kielcach, Dział Informacyjno-Bibliograficzny, Kielce 1999

ks. Wiśniewski J., Dekanat opatowski, Radom 1915 – wznowienie Kielce 2000,

ks. Wiśniewski J., Dekanat sandomierski, Radom 1915 – wznowienie Kielce 2000,

www.sztetl.org.pl

www.braciapolscy.com

www.szlakbracipolskich.prv.pl

www.szydlow.pl

Zdjęcia archiwalne:

wikipedia

Durlik E., Madej M., Gmina Raków w publikacjach, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Kielcach, Dział Informacyjno-Bibliograficzny, Kielce 1999

Cyfrowa Biblioteka Narodowa www.polona.pl

www.bracia.racjonalista.pl/historia/dzisiaj/zzycia/promyk.htm

Kawecka-Gryczowa A., Ariańskie oficyny wydawnicze Rodeckiego i Sternackiego, Ossolineum 1974

www.czeladz.org.pl/index.php?strony=starenowe

www.pinczow.com