Włoski myśliciel, filozof, reformator religijny, pisarz i poeta. Od jego nazwiska bracia polscy byli znani na zachodzie pod nazwą „socynianie”. Jego poglądy w dużej mierze przyczyniły się do ukształtowania demokracji i racjonalizmu w Europie.

   Faust Socyn urodził się w bogatej i wpływowej rodzinie w Toskanii, z której pochodzili papieże Pius II, Pius III i Paweł V. Na jego poglądy duży wpływ miał jego stryj Lelio Sozzini (Lelio Socyn), który opiekował się nim po śmierci rodziców oraz zapoznanie się z pracami Migueal Serveta. W 1562 opublikował pierwszą rozprawę teologiczną: Komentarz do pierwszego rozdziału Ewangelii św. Jana (już w 6 lat później przetłumaczoną na język polski). Kolejne 10 lat spędził na dworze księcia Toskanii Kosmy I, unikając kwestii religijnych i pisząc utwory o tematyce politycznej i miłosnej. Narastająca presja ze strony Inkwizycji sprawiła, że w 1574 przeniósł się do ośrodka wolnomyślicielstwa – Bazylei, gdzie w 1578 opublikował swoje najbardziej oryginalne dzieło: O Jezusie Chrystusie Zbawicielu.

   W 1578 roku po raz pierwszy przybywa do Polski. Odtąd jego kontakty z braćmi polskimi będą znaczące. Mimo nie przyjęcia go do Zboru (powodem była niechęć Socyna do ponownego chrztu) w 1598 roku, po śmierci Jana Niemojewskiego staje się nieoficjalnym przywódcą Braci Polskich, reprezentował nurt umiarkowany, który nie sprzeciwiał się pańszczyźnie, państwu i sądownictwu.

   W Polsce nasilała się presja kontrreformacji: w 1571 zniszczono w Krakowie zbór protestancki i cmentarze innowierców, a od 1594 Socyn padał ofiarą napaści i przemocy, w 1598 grupa krakowskich studentów (podburzonych przez miejscowy kler katolicki), wywlekła Socyna z jego mieszkania, spaliła jego księgozbiór i usiłowała go zabić; w ostatniej chwili uratował go ksiądz-profesor Marcin Wadowita). 

   Miał żonę Elżbietę (córkę protektora protestantyzmu Krzysztofa Morsztyna), z którą mieli jedno dziecko Agnieszkę. Był dziadkiem Andrzeja Wiszowatego.

Krzysztof Szlichtyng  (1620 – 1684)

   Syn Jonasza Szlichtynga oraz Anny Lubienieckiej (córki Jana). Kaznodzieja ariański, teolog i pastor zboru Braci Polskich.

   Kształcił się w szkołach ariańskich w Rakowie i Lusławicach oraz na uniwersytecie we Frankfurcie i przypuszczalnie w Lejdzie. Był kaznodzieją braci polskich w Prusach, a po śmierci Krzysztofa Crella-Spinowskiego od 1680 był ministrem zboru w Kosinowie, oraz przez kilka lat rektorem miejscowej szkoły. Syn Krzysztofa dwojga imion Krzysztof Jonasz Szlichtyng po studiach na Albertynie i we Frankfurcie również był kaznodzieją.

Jan Jerzy Szlichtyng (1597 – 1658)

   Sędzia ziemski we Wschowie, poseł na Sejm, ariański działacz reformacyjny w Polsce, założyciel miasta Szlichtyngowa. Był pochodzenia niemieckiego. Przeniósł się do Polski z powodu doznanych represji (ze względu na wyznawany antytrynitaryzm); zaczął działać w zborach braci polskich. Był jednym z wykładowców Akademii Rakowskiej, teologiem ariańskim i biblistą, napisał komentarze do Nowego Testamentu.

   W latach 1634-1643 wykupił majątek ziemski na południe od Wschowy z myślą o osadzeniu tam protestantów, prześladowanych na Śląsku. 20 lipca 1644 otrzymał od króla Władysława pozwolenie na założenie miasta, nazwanego Szlichtyngowa od nazwiska założyciela. W mieście osiedlili się głównie niemieccy luteranie, którym Szlichtyng w przywileju lokacyjnym zagwarantował wolność wyznania. W 1645 wzniósł tam kościół ewangelicki.
Szlichtyng mieszkał wraz z żoną w pobliskiej Górczynie. Dwór Szlichtynga był ostoją języka i kultury polskiej w przeciwieństwie do w większości niemieckiej Szlichtyngowej. W latach Potopu poparł Szwedów widząc w nich obrońców polskich protestantów. Zmarł bezpotomnie i został pochowany w kościele w Szlichtyngowej.

	Stanisław Lubieniecki (młodszy) herbu Rola  (Raków 23 sierpnia 1623 – Hamburg 18 maja 1675)

   Astronom, historyk i pisarz. Jego nazwisko w pismach anglojęzycznych zapisywane jest również jako Lubiniezky lub Lubyenyetsky. Studiował na Akademii Rakowskiej, po jej likwidacji w 1638 naukę kontynuował w Kisielinie na Wołyniu. W 1644 wyjechał do Torunia, gdzie pobierał nauki prywatne. Korzystając ze stypendium zborowego, kontynuował naukę we Francji oraz Niderlandach w latach 1646–1650. W 1646 zapisał się na uniwersytet w Orleanie, po roku przeniósł się do kalwińskiej uczelni w Saumur, potem zapisał się na katolicki uniwersytet w Angers. W 1649 zapisał się na uniwersytet w Lejdzie, gdzie odbył rozmowę z Kartezjuszem na temat ruchu Ziemi. Wkrótce też powrócił do Polski. W 1654 został ministrem zboru ariańskiego w Czarnkowach. W czasie potopu szwedzkiego 25 października 1655 stanął na czele delegacji braci polskich, która udała się do króla Szwecji Karola X Gustawa by zabiegać o przywrócenie arianom ich swobód wyznaniowych. Schronił się w Krakowie pod opieką garnizonu szwedzkiego. Po kapitulacji miasta 1 września 1657 udał się na Pomorze Szwedzkie. Zajął się pisaniem rozpraw teologicznych, które spotkały się z ostrym atakiem luteran. W 1658 jako arianin został formalnie skazany na banicję mocą decyzji sejmu. Nowego protektora uzyskał w osobie króla Danii Fryderyka III. Zamieszkał w Hamburgu, gdzie nieustannie był atakowany przez kler luterański. Został otruty wraz z dwiema córkami, w niewyjaśnionych okolicznościach. Zwłoki jego spoczęły na cmentarzu przy katedrze w Altonie koło Hamburga. Jego praca z lat 1666–1668 pt. Theatrum Cometicum jest ilustrowaną antologią 415 komet, które pojawiły się aż do 1655. Jeden z kraterów Księżyca został nazwany na cześć astronoma jego nazwiskiem.

Andrzej Lubieniecki (ok. 1551 – Siedliska 6 lutego 1623) Został pochowany w Suchodołach)

   Duchowny, historyk i pisarz ariański. Pochodził z Kujaw, był synem Stanisława i Katarzyny z Sobieskich – wyznawców kalwinizmu. Jego braćmi byli: Paweł, Krzysztof Lubieniecki (starzy) i Stanisław Lubieniecki (starszy). Uczęszczał do gimnazjum kalwińskiego w Bychawie. W 1569 brał udział w obradach Sejmu w Lublinie, podczas którego została uchwalona Unia lubelska. Od 1573 studiował w Paryżu, następnie był dworzaninem królów: Henryka Walezego i Stefana Batorego. Po 1577 Lubieniecki stał się wyznawcą doktryny braci polskich. Gdy był duchownym zboru w Śmiglu, zaprzyjaźnił się i zaczął współpracować z Faustem Socynem. Następnie został duchownym (ministrem zboru) w Hoszczy na Wołyniu. Brał udział w synodach braci polskich w Rakowie w 1601 i 1602, gdzie zamieszkał. Mianowano go sekretarzem synodu i scholarchą Akademii Rakowskiej. Około 1616 Lubieniecki napisał swoje najważniejsze dzieło: Poloneutichia abo Królestwa Polskiego szczęście, a przy tym i W. Księstwa Litewskiego. A potem tegoż szwankowanie w roku 1612 i 1613 (opublikowane w całości w 1982). Dzieło opisuje historię Polski, ze szczególnym uwzględnieniem okresu 1506–1616. W tej książce Lubieniecki podkreślał, że za naruszanie swobód wyznaniowych Bóg zawsze karał Polskę klęskami w polityce zagranicznej i wewnętrznej. Pisał również poezje i pisma polemiczne.
   W 1620 Lubieniecki zamieszkał w majątku ziemskim swojego brata Pawła w Wysokiem, następnie mieszkał w Krupem i w Siedliskach, gdzie zmarł. 

   Ojciec jego, także Jan, był pastorem luterańskim. W 1606 r. wstąpił na uniwersytet w Altdorfie, gdzie rozpoczął studia filologiczne, a później filozoficzne. Tam spotkał w 1610 roku polskich socynian i stał się obok Marcina Ruara, najaktywniejszym członkiem koła socynian. Działalność ta zwróciła uwagę władz uczelni, więc w obawie przed represjami, w listopadzie 1612 wyruszył pieszo do Polski i w grudniu dotarł do Rakowa. Tu przyjęto go serdecznie i mianowano wykładowcą języka greckiego w Akademii Rakowskiej. Równocześnie Crell uczył się tak gorliwie języka polskiego, że już niebawem osiągnął doskonałe wyniki. W latach 1616–1621 był rektorem Akademii. Również w 1616 roku ożenił się z córką poety śląskiego Szymona Pistoriusa – Rozyną. Po śmierci Walentego Szmalca (1622) został, po Krzysztofie Lubienieckim, drugim ministrem zboru rakowieckiego. Pomimo dotkliwej straty jaką poniósł w czasie najazdu lisowczyków na Raków (1623) kontynuował swoją pracę naukową i pisarską. W czasie najazdu nie było go w Rakowie, ale zostały zniszczone i spalone jego notatki i biblioteka. Zmarł w maju 1633 roku na panującą wówczas w okolicy zarazę. 

   Pastorius przekazał nam w dziele „Życie Crella” jego charakterystykę. Crell miał być niskiego wzrostu, wątły i chorowity, o zapadłych oczach. Słynął z nadzwyczajnej pracowitości i sumienności, z którymi łączył pedantyczną dokładność. W obcowaniu z ludźmi był towarzyski, taktowny i uprzejmy. W czasie prelekcji i dysput mówił spokojnie, bez zapału, ale płynnie, treściwie i przekonywująco.

   Miał szóstkę dzieci. Jego średni syn Krzysztof odgrywał w środowisku dość znaczną rolę, ale nie dorósł do poziomu ojca. 

   Z licznych jego dzieł, z których większość była tłumaczona na języki obce: francuski, niemiecki, angielski, a głównie na holenderski, na szczególną uwagę zasługują:

• Ad librum Hugonis Grotii quem de satisfactione Christi adversus Faustum Socinum scripsit, responsio. Raków 1623 r. Istnieje także przekład holenderski.

• Ethica Aristotelica.... II wyd. Amsterdam 1681.

• De Deo et ejus attributis una cum quinque libris Joannis Volkelii De vera Religione, Raków 1630. Przekład holenderski - 1663. Ten traktat Crella wraz z współwydanym pismem Volkela De vera religione, które Crell skorygował i uzupełnił przy współpracy Hieronima Moskorzowskiego, Adama Gosławskiego i Marcina Ruara, stanowi najpełniejszy zarys doktryny socyniańskiej.

• Junii Bruti Polonii Vindiciae pro religionis libertate, Amsterdam 1637, 1650, 1681; przekład holenderski: 1649; przekład francuski Samuela Sorbiere'a zaginął; przekład francuski Charles Lecene'a: 1687, 1769. Książka wydana w Polsce Jan Crell "O wolność sumienia", PWN 1957, przetłumaczone z oryginału łacińskiego przez Irminę Lichońską. Ze wstępu tej książki pochodzi ten opis biograficzny Crella 

   Dzieła Crella cieszyły się dużym rozgłosem aż do końca XVII wieku, a nawet jeszcze w wieku XVIII. Z szacunkiem wyrażał się o nich Hugo Grocjusz, który pod ich wrażeniem nawiązał kontakt z Crellem; interesował się nimi Marin Mersenne, cenił Sorbiere, znał dobrze Bayle i Locke, czytywał Newton. Jego dzieła wywoływały gromy oburzenia w kręgach ortodoksyjnych teologów katolickich, luterańskich i kalwińskich. Opracował też nowe wydanie Katechizmu Rakowskiego z 1609 roku wraz z Marcinem Ruarem. Działalność pisarska zapewnia Crellowi czołowe miejsce w obozie socynian.

Samuel Przypkowski 

(ok. 1592 – Królewiec 19 kwietnia 1670)

   Pisarz i poeta, pastor ariański i działacz reformacji. Pochodził ze szlacheckiej rodziny z Kielecczyzny. Uczył się w ariańskiej Akademii Rakowskiej, a następnie w Altdorfie i Lejdzie. Był zwolennikiem poglądów Fausta Socyna. Związał się z dworem Radziwiłłów z Birży: najpierw z hetmanem polnym litewskim Krzysztofem Radziwiłłem, a potem z księciem Bogusławem Radziwiłłem. W 1633 uczestniczył w wojnie z Rosją. W 1639 zamieszkał w majątku ziemskim arianina Jerzego Niemirycza na Ukrainie. W 1656 walczył w bitwie pod Prostkami u boku księcia Bogusława. Po nakazaniu przez Sejm wygnania arian z Rzeczypospolitej 20 lipca 1658, Przypkowski wyjechał do Prus Książęcych, najpierw w 1661 do Kotła, a w 1666 do majątku Kosinowo, który zakupił (jako własność zastawną) wraz z zięciem Mikołajem Suchodolskim za 5000 florenów. W Kosinowie został pierwszym pastorem (tzw. ministrem) zboru ariańskiego. Zmarł w Królewcu, gdzie spędził ostatni okres życia, ale zgodnie z jego ostatnią wolą został pochowany na cmentarzu (tzw. Ariańskiej Górze) w Kosinowie. Grób nie zachował się. Był zwolennikiem całkowitego rozdziału Kościoła od państwa, co zawarł w rozprawie: Dissertatio de pace et concordia ecclesiae (Rozprawa o pokoju i zgodzie w Kościele) wydanej w Amsterdamie w 1628 roku. Napisał wiele utworów poetyckich, głównie religijnych, w językach: polskim i łacińskim, m.in. Psalmy i pieśni nabożne (1610), kolejne wydania jego poezji pojawiły się w latach 1910–1911 w Wirydarzu poetyckim J. T. Trembeckiego (tom 1-2), w 1973 Na porównanie jesienne i w 1981 Dissertatio.

Szlachcic polski,  kalwinista, kasztelan żarnowski. Założył w roku 1569 miasto Raków i ogłosił w nim tolerancję religijną. Ożeniony z gorliwą arianką Jadwigą Gnoińską. Miał syna Jakuba.

Jakub Sienieński, ( Sienno ? – 1639) z Sienna, syn Jana  – arianin, poseł na sejmy I Rzeczypospolitej, założył w 1602 Akademię Rakowską w Rakowie, uczestnik rokoszu sandomierskiego 1606–1609.

Krzysztof Morsztyn zwany Młodszym

(... – 1642)

Piotr Morzkowski herbu Ślepowron z Morszkowa, znany również jako Morszkowski lub Petrus Morscovius

(... – po 1646)

Józef Naronowicz-Naroński

(Kiejdany ok. 1610 – Szczytno kwiecień 1678)

 Joachim Stegmann, zwany „Starszym" (1595 – Koloszwar/Cluj 1633), 

   Matematyk, ariański działacz reformacyjny, duchowny i teolog, rektor Akademii Rakowskiej, pochodzenia niemieckiego, pochodził z okolic Poczdamu. Był pastorem luterańskim w Marchii Brandenburskiej, lecz potajemnie wyznawał antytrynitaryzm i podzielał poglądy Socyna. Od 1626 zaczął otwarcie wyznawać swoją wiarę i przeniósł się do Polski, gdzie zaczął działać w ośrodkach braci polskich. Stał się jednym z najbardziej aktywnych polemistów i obrońców polskiego antytrynitaryzmu, w swoich pismach zwalczał nie tylko katolicyzm, lecz również tradycyjny protestantyzm (m.in. w Brevis disquisitio an et quo mado vulgo dicti Evangelici Pontificios, ac nominatim Val. Magni de Acatholicorum credendi regula judicium solide atque evidenter refutare queant., Eleutheropoli (Amsterdam) 1633 i Eleutheropoli (Londyn) 1650–1651; przekład angielski, Londyn 1653).
   Był nauczycielem i rektorem Akademii Rakowskiej i przyczynił się do rozkwitu tej uczelni. Napisał nowatorski podręcznik do nauki matematyki i geometrii. Pisał traktaty precyzujące teologię braci polskich, zwłaszcza o filozofii religii. Był poprzednikiem Wiszowatego – uznawał, że niektóre kwestie wiary powinny być rozpatrywane zgodnie z logiką i zdrowym rozsądkiem. Wysłany do Siedmiogrodu w 1633, aby objąć tam stanowisko duchownego zmarł.

Wawrzyniec Stegmann, pseudonim: Tribander  (ok. 1610 – ok. 1655, )

Ariański działacz reformacyjny w Polsce, ostatni rektor Akademii Rakowskiej. Brat Joachima, razem z nim przeniósł się do Polski i rozpoczął działalność w zborach braci polskich. W latach 1634–1638 kierował Akademią Rakowską i w 1638, kiedy Sejm nakazał zamknięcie tej uczelni, musiał uciekać z Rakowa.

Piotr Stoiński, zwany „Młodszym" ( znany także jako Pierre Statorius junior, ur. około 1565 – Raków 9 maja 1605), syn Piotra Stoińskiego, polski działacz reformacyjny, duchowny i teolog braci polskich, jeden z twórców Katechizmu Rakowskiego, pisarz (tworzył głównie w języku polskim).

Niewiele wiadomo o wczesnych latach jego życia. Z pewnością jego ojciec – wybitny działacz reformacji zapewnił mu staranne wykształcenie i Piotr w wyjątkowo młodym wieku 22 lat został duchownym zboru braci polskich w Lusławicach. Tam został najbliższym współpracownikiem i przyjacielem Socyna oraz jego rzecznikiem. Wspólnie przygotowywali tekst przyszłego Katechizmu Rakowskiego, jednak prace przerwała śmierć Socyna w 1603. Stoiński w 1596 wyjechał wraz z ambasadorem polskim w podróż dyplomatyczną do Turcji. Następnie przeniósł się do największego ośrodka ariańskiego w Rakowie, gdzie zyskał dużą sławę.

Dzieła:

• dysputa z Franoviusem w Lusławicach na temat preegzystencji Jezusa przed narodzeniem Maryi (1591)
• dysputa z jezuitą Adrianem Radzimińskim w Lublinie (1592)
• Wyznanie Wiary, Lublin (1593)
• zapis konferencji z Wiszowatym na temat preegzystencji Jezusa przed narodzeniem Maryi (1593)
• dysputa z Janem Petriciusem z 12 grudnia 1592.
• tłumaczenie na język polski Odpowiedzi Wujkowi Socyna (1592)
• obrona dzieła Socyna O naturze i sposobie naszego zbawienia
• Apel do Ministrów Ewangelickich
• Odpowiedź Marcina Smigleciusa Bockowi (1595-1596)
• tłumaczenie na polski Dowodu Socyna
• mowa pożegnalna na pogrzebie Socyna (1604)
• Kazania

Georg Schomann, Jerzy Szoman (Racibórz 1530 – Chmielnik 1591)

   Działacz reformacyjny (kolejno: luterański, kalwiński i ariański), pisarz, polemista i duchowny protestancki, jeden z tłumaczy Biblii Brzeskiej. W młodości wyróżniał się głęboką religijnością katolicką. W latach 1552 –1554 studiował w Akademii Krakowskiej, a następnie w Wittenberdze, gdzie przyjął luteranizm. Wkrótce przeszedł na kalwinizm i przeniósł się do Pińczowa, gdzie w latach 1558 –1561 wykładał w miejscowej szkole ewangelickiej oraz był duchownym w zborach w Pińczowie i w Książu.
Był jednym z autorów przekładu kalwińskiej Biblii Brzeskiej. W Pińczowie ufundował księgozbiór (głównie dzieła reformatorów szwajcarskich) za sumę 40 dukatów. Tu także ożenił się z szesnastoletnią mieszczką.
   Zainteresowany doktryną anabaptyzmu, odbył w 1569 podróż do wspólnot braci luterskich, a w 1572 przyjął chrzest braci polskich i od 1573 rozpoczął działalność jako kaznodzieja ariański w Krakowie, w Lutosławicach (1586 –1588) i w Chmielniku. 
Swoje radykalne poglądy społeczne przedstawiał w pismach polemicznych i w wielu dysputach, m.in. na sejmach i synodach; do najsłynniejszych należała dysputa Szomana z jezuitą Piotrem Skargą w domu żupnika Prospera Prowany w Krakowie (w domu tym gościli czołowi włoscy antytrynitarze, m.in. Jerzy Blandrata, Bernardino Ochino, Giovanni Alciato i Giovanni Valentino Gentile). Polemizował także z Socynem.
   Najważniejszym dziełem Szomana jest autobiograficzny Testamentum ultimae voluntatis (opublikowany w 1684 w Amsterdamie w Bibliotheca antitrinitariorum Ch. Sandiusa), tłumaczenie na język polski: Testament, tłum. I. Uchońska, w: "Literatura ariańska w Polsce XVI wieku. Antologia", oprac. L. Szczucki, J. Tazbir, Warszawa, 1959.

Pawel Szoman Ciachowski, arianin, mieszkaniec Rakowa, syn Jerzego Szomana

Jerzy Niemirycz 

(Owrucz 1612 – 1659)

Anglik Tomasz Segeth opowiadał, iż gdy znalazł się w roku 1612 w Rakowie, «zdawało mu się, że został przeniesiony w inny świat: podczas gdy gdzie indziej wszystko było pełne hałasów wojny i zamieszek, tutaj było cicho, ludzie wprawieni w skromność i spokój, iż mógłbyś sądzić, że są aniołami››.