Aleksy Rodecki (Turobin ok. 1540 – Raków 1606) pseudonim Aleksander Turobińczyk (Alexander Turobinius), Teofil Adamowic (Theophilus Adamides)

   Początkowo trafił do krakowskich franciszkanów, skąd Franciszek Lizmanin skierował go do szkoły pińczowskiej, tam zetknął się z poglądami Piotra Statoriusa-Stoińskiego. Brał udział w synodzie łańcuckim w 1567 roku. W 1574 roku Rodecki założył w Krakowie drukarnię, która zainaugurowała swoją działalność drukiem katechizmu ułożonego przez Jerzego Szomana. Oficyna w początkach swej działalności służyła wszystkim pisarzom kierunku unitariańskiego, choć należeli nieraz do odmiennych ugrupowań. Sytuacja drukarza nie była łatwa, dochodziło do licznych ekscesów i napadów, m.in. 24 marca 1578 roku studenci podburzeni agitacją Hozjusza zniszczyli szereg urządzeń i wiele ksiąg. Dla ochrony siebie i swego zakładu Rodecki używał więc pseudonimów i fikcyjnych adresów drukarni. W 1579 roku doszło do uwięzienia Rodeckiego z powodu wytłoczenia zbioru dokumentów Defensio Francisci Davidis in negotio de non invocando Iesu Christi in precibus. Ponownie został uwięziony w 1585 roku, a król (Batory) nakazał odebrać mu warsztat i zabronił wykonywać swe rzemiosło. Na rozprawie, która odbyła się 12 września 1585 przed majestatem królewskim, obrony drukarza podjął się Stanisław Taszycki i wystąpił z mową w obronie wolności sumień i swobód szlacheckich, prosząc króla o uwolnienie więźnia i pozostawienie mu drukarni. Wtedy z kolei Bracia wykluczyli Rodeckiego ze społeczności zborowej, gdyż niejednokrotnie drukował on również książki niezgodne z ich doktryną. Kontynuował działalność drukarską wydając najrozmaitsze dzieła staranne pod względem edytorskim, przyjmował nawet zlecenia jezuitów. Arianom małopolskim brakowało oficyny, która by zechciała przyjmować ich zamówienia, tak więc od 1588 roku Rodecki z powrotem drukuje ich dzieła. Krakowska drukarnia kończy działalność w 1600 roku, ale już od 1593 roku na publikacjach pojawia się kilkakrotnie w miejsce Krakowa Raków. Uruchomienie Akademii Rakowskiej stało się bodźcem dla porzucenia Krakowa i rozbudowania oficyny w Rakowie, ale dokonał tego raczej już zięć Rodeckiego, Sebastian Sternacki.

winieta Rodeckiego

   „...Dworki szlacheckie, zwłaszcza w Nowym Rynku, stanowiły o odmienności tego miasteczka [Rakowa]. Obok dworków szlacheckich stały domki bogatszych mieszczan rakowskich, wśród których zamożnością wyróżniał się Aleksy Rodecki i jego zięć Sebastian Sternacki. Aleksy Rodecki pozostawił swoim spadkobiercom prócz drukarni i paru domów >trzy półłanki roli za Łagowicą, ogród w ulicy ku Dębnu jeden, drugi nad stawem idąc na Chybice... ogród ku Wrębowu... Folwark, stodołę, miodu pięć beczek po grzywien dziesięci... chmielu korcy trzydzieści i sześć po groszy dwanaście, wołów robotnych dwa, jałowice dwie, cieląt rocznych dwoje, świni pięcioro... Safarnia w sieni, żarna, skrzynia wielka do sypania zboża, kół kowanych cztery bardzo stare, kapustnych beczek cztery, przykładów dwa do sypania zboża, fasek cztery mącznych, wannę, lemieszów 2 nowe<. W testamencie zapisał on dom swój żonie Judycie Kościńskiej >na poły z sirotą Zuzanną wnuczką jej pozostałą po jego starszej córce Zuzannie Czapniczce z Krakowa<. Córce Judycie Sternackiej oddał dług jej męża wynoszący 500 zł. Nadto dodał jej 100 zł. Sto złotych darował na >ubogie zborowe<”

   Nazwisko Sternackiego pojawia się w druku po raz pierwszy w 1592 roku. Kierownictwo drukarni objął zapewne już w latach dziewięćdziesiątych, pojąwszy za żonę córkę Rodeckiego, Judytę. Jednakże oficjalny akt przekazania firmy miał miejsce dopiero 20 kwietnia 1600 roku, kiedy to Rodecki „...widząc, iż go Pan Bóg złem wzrokiem nawiedził..., drukarnię swoję wszytkę, cokolwiek w niej jest do rzemiosła tego drukarskiego należącego, jako i sam pan Aleksy używał, nic z niej zgoła nie wyjmując ani sobie nie zostawując, z tem wszystkiem zostawił uczciwemu Panu Sebastianowi Sternackiemu, zięciowi swemu, i żenie jego a córce swej Judycie i potomstwu ich...” Aby zabezpieczyć prawa pozostałych spadkobierców, Sternacki musiał wypłacić sumę zastawną wysokości 1000 talarów. Przygotowania do uruchomienia oficyny pod nowym zarządem trwały około dwóch lat, Sternacki bowiem wprowadził wiele nowych elementów typograficznych. Podstawę finansowania stanowiły subsydia zamożniejszych członków zboru, opiekunów, autorów dzieł jak również składki nadsyłane przez zbory. Autorka książki „Ariańskie oficyny wydawnicze Rodeckiego i Sternackiego” wysuwa hipotezę o prowadzeniu przez Sternackiego dwóch warsztatów: w Rakowie i Krakowie. Przypuszcza mianowicie, że adres krakowski stanowił wygodną zasłonę dla publikacji podejmowanych przez Sternackiego na własny rachunek jako przynoszących zyski – świeckich, literackich a nawet jezuickich.

   Sternacki, mimo rozmachu i pomysłowości, nie zdołał powstrzymać upadku oficyny i w 1633 roku wycofał się z interesu przekazując firmę synowi z pierwszego małżeństwa, Pawłowi. Oficjalny akt darowizny drukarni wpisano do księgi wójtowskiej 10 stycznia 1635 roku, ale Paweł zaczął podpisywać druki już w roku 1634. 

   Na mocy dekretu z 1 maja 1638 roku zamknięta została również drukarnia. Od 1602 roku wydała ona co najmniej 246 tytułów (z uwagi na druki niesygnowane, prawdopodobnie było ich więcej) z tego 173 bezpośrednio związane z działalnością zboru. Oficyna ta wysunęła się na czoło polskich oficyn w I połowie XVII wieku, natomiast pod względem zasięgu oddziaływania nie miała sobie równych. Również jakość druków śmiało mogła konkurować z publikacjami zagranicznych warsztatów.

Materiały źródłowe:

wikipedia

Raków, ognisko arianizmu; red. St. Cynarski; PWN 1968 + rękopisy artykułów

Dziewięcka W., Raków, jak to było..., Raków 2003

Kawecka-Gryczowa A., Ariańskie oficyny wydawnicze Rodeckiego i Sternackiego, Ossolineum 1974

Morawski Sz., Arjanie polscy, Lwów 1906

Urban W., Raków szkic wstępny, [w:] Gmina Raków w publikacjach, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Kielcach, Dział Informacyjno-Bibliograficzny, Kielce 1999

ks. Wiśniewski J., Dekanat opatowski, Radom 1915 – wznowienie Kielce 2000,

ks. Wiśniewski J., Dekanat sandomierski, Radom 1915 – wznowienie Kielce 2000,

www.sztetl.org.pl

www.braciapolscy.com

www.szlakbracipolskich.prv.pl

www.szydlow.pl

Zdjęcia archiwalne:

wikipedia

Durlik E., Madej M., Gmina Raków w publikacjach, Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Kielcach, Dział Informacyjno-Bibliograficzny, Kielce 1999

Cyfrowa Biblioteka Narodowa www.polona.pl

www.bracia.racjonalista.pl/historia/dzisiaj/zzycia/promyk.htm

Kawecka-Gryczowa A., Ariańskie oficyny wydawnicze Rodeckiego i Sternackiego, Ossolineum 1974

www.czeladz.org.pl/index.php?strony=starenowe

www.pinczow.com